Hipertansiyon ve Diyet
Hipertansiyon kan basıncının yüksek olması ile tanımlanır ve koroner kalp hastalıkları için önemli bir risk faktörüdür. Toplumumuzda görülme sıklığı %31.8 gibi oldukça yüksek olup kardiyovasküler olayların %35’inden sorumlu olan bir sağlık problemidir. Hipertansiyonlu bir kişinin kalp hastalığına yakalanma hızı normal tansiyonlu bireylere oranla 3-4 kat fazladır.
Şişmanlık hipertansiyonun en büyük sebeplerindendir!
Beden ağırlığı olması gerekenden %20 fazla olan kişilerde hipertansiyon oluşum sıklığı normal kilolu olanların 2 katıdır. Özellikle son yıllarda beden kitle indeksi dışında bel / kalça oranı da kan basıncı ile ilişkilendirilen bir parametredir. Özellikle erkeklerde 0.90 kadınlarda 0.85’ in üzerinde bulunan değerler kalp hastalığı riskini arttıran faktörler arasındadır.Hipertansiyonun tedavisinde DİYET TEDAVİSİ’NİN rolü çok büyüktür. Hastanın klinik durumu ve kan bulguları göz önüne alındığında hekimlerin çoğu zaman öncelikli tercihi diyet tedavisi ve yaşam tarzı değişikliğidir. Diyet ve yaşam tarzında temel noktalar;
- Diyetle tuz alımının kısıtlanması
- Şişman bireylerin zayıflatılması, sağlıklı kiloya indirme
- Fiziksel aktivitenin arttırılması
- Alkol tüketiminin sınırlandırılması
- Diyette doymuş yağın ve kolesterolünün düşürülmesi
- Diyette potasyum, kalsiyum ve magnezyum minerallerinin yeterli hale getirilmesi
Tuz Alımını Sınırlandırmalısınız: Sodyumun fazla alınması kan basıncını yükseltir. Günlük sodyum alımı 1.5-2.5g arasında tutulmalıdır ve bu da günlük 4-6g tuz demektir.Bu sebeple;
- Yemekler tuz konmadan pişirilmelidir.
- Yemeklerde potasyumdan zengin maydanoz, nane, kekik, dereotu, limon suyu, soğan, sarımsak gibi tat vericilerin kullanılması yemekte tuzun eksikliğini gidermektedir.
- Ekmekler az tuzlu tüketilmelidir.
- Hazır yiyeceklerde sodyumu azaltılmış veya tuzsuz olanlar tercih edilmelidir.
- Et olarak tütsülenmiş, konserve tüketmekten kaçınmalı taze tüketilmelidir
- Tuzlanarak hazırlanmış turşu, salamura, hazır çorbalar, ketçap, hardal, salam, sosis gibi besinlerle soya sosu gibi hazır soslardan kaçınılmalıdır.
- Özellikle peynir tüketiminde tuz içeriği yüksek olması sebebi ile az tuzlu ve az yağlı tercih edilmelidir.
Sağlıklı Kiloya İnmelisiniz: Özelikle 30-40 yaş arasında ağırlık kazanımı kan basıncını yükseltmektedir. Bu mekanizma şu şekildedir; Enerji alımının artması ile plazma insülin seviyeleri yükselmekte, böbrekten sodyumun geri emilimini arttırarak kan basıncını yükseltmektedir.Bu sebeple tansiyon hastalarının kilo fazlalığı varsa mutlaka öncelik olarak kilo vermeleri sağlıklı kilolarına inmeleri gerekmektedir. Üçüncü Adım
Düzenli Fiziksel Aktivite Yapılmalı: Düzenli aerobik egzersiz kan basıncının ve kalp hastalığı oluşum riskinin düşürülmesinde faydalıdır. Hastaların spora başlamaları konusunda ilaç tedavisi gerektiren kan düzeyine sahip hastalar kan basınçları kontrol altına alınmadan egzersiz programına başlatılmamalıdır. Egzersiz programı yaşa göre yavaş tempolarda başlatılmalı ve zamanla arttırılmalıdır. Egzersiz haftada 3- 4 gün 45 dakika olacak şekilde yürüyüş veya yüzme gibi kardiyovasküler bir aktivite olmalıdır. Dördüncü Adım
Alkol Alımı Sınırlanmalı: Kırmızı ve beyaz şarap tüketiminin kalp sağlığı açısından olumlu etkilerini göz önüne alarak kalp hatsallığı ve yüksek tansiyon için alkol alımı kadınlarda 1 kadeh erkeklerde maksimum 2 kadeh ile sınırlandırılmalıdır. Beşinci Adım
Diyette Doymuş Yağları Kaldırın: Özellikle tereyağı, sadeyağ, iç yağı ve katı margarinler sodyum ( tuz) içeriği yüksek yağlardır. Kilo alımını arttıran ve kalp sağlığını olumsuz etkileyen doymuş yağlar olmaları sebebi ile tercih edilmemelidir. Zeytinyağı ve bitkisel sıvı yağlar hem yemeklerde hem salatalarda kullanılmalıdır. Altıncı Adım
Diyette Kalsiyum, Potasyum ve Magnezyum Desteği Şart: Özellikle plazma sodyumunun düşürülmesi için potasyumdan zengin besinlere günlük beslenmede daha çok yer açılmalıdır. Potasyum açısından yüksek içeriğe sahip besinler: Beşinci Adım
- Brokoli, patates, ıspanak, marul
- Mantar, patates, kabak, havuç, enginar
- Kuru fasulye, mercimek, bezelye, fındık
- Kayısı, muz
- Portakal, hurma, kuru erik, kuru üzüm
Tansiyona yönelik diyet DASH diyetidir. Adı, “yüksek tansiyonu durdurmaya yönelik beslenme yaklaşımı” karşılığı, İngilizce “Dietary Approaches to Stop Hypertension” kelimelerinin kısaltımından gelmektedir.DASH diyeti, şu ana kadar saydıklarımızın bir toplamı gibidir:
- Doymuş yağlar ve kolesterol başta olmak üzere yağların azaltıldığı,
- Tuzca fakir,
- Potasyum, magnezyum ve kalsiyumdan zengin bir diyettir.
- Kırmızı et tüketimi haftada 2 kez olacak şekilde azaltılmalıdır.
- Azalan kalori, -posadan zengin- taneli tahıl ve karbonhidratlarla desteklenmelidir.
- Potasyum, magnezyum ve posa kaynağı olarak bol sebze ve meyve tüketilmelidir.
- Protein ve kalsiyum, potasyum, magnezyum kaynağı olarak az yağlı veya yağsız süt ve süt ürünleri tüketimi uygundur.
- Protein, posa, potasyum, magnezyum kaynağı olarak yağlı tohumlar ve kuruyemiş ile baklagiller arttırılır.
| DASH Diyeti | ||
| Besin grupları | Günlük porsiyon | Daha çok neyin amaçlandığı |
| Taneli tahıllar ve ürünleri | 7 – 8 | Karbonhidrat ve lif |
| Sebzeler | 4 – 5 | Potasyum, magnezyum ve lif |
| Meyveler | 4 – 5 | Potasyum, magnezyum ve lif |
| Az yağlı veya yağsız süt ve süt ürünleri | 2 – 3 | Kalsiyum, protein, potasyum, magnezyum |
| Etler (özellikle kanatlılar ve balık) | 2 veya daha az | Protein ve magnezyum |
| Yağlı tohumlar ve kuruyemiş ile baklagiller | Haftada 4 –5 | Magnezyum, potasyum, protein ve lif |
DASH diyeti sadece kan basıncını değil kolesterolü de düşürmektedir. Bilimsel yayınlarda DASH diyeti ile LDL’nin (kötü kolesterol) yüzde 10 civarında düşebileceği gösterilmiştir. Birçok gözlem DASH diyetini uygulayanlarda kan basıncı ile birlikte kolesterolün de düştüğünü göstermektedir. Özellikle ailesinde hipertansiyon sorunu olan hipertansiyon adayı kişilerde kilo kontrolü ve fiziksel aktivite arttırımı yapılmasa bile düzenli tuz kısıtlaması ve DASH diyeti tatbiki kan basıncı ve LDL kolesterol yüksekliği ile etkin bir mücadele sağlayabilmektedir. Tuz kısıtlaması ile ifade edilmek istenen günlük sodyum alımının 1500 gram ve altında tutulmasıdır. DASH diyeti uygularken alkol kullanmamalı, en çok kadınlarda 1 erkeklerde 2 bardak kırmızı şarapla sınırlandırılır.DASH diyeti ile günde ortalama 2000–2500 kalori alınmaktadır. Kalori ihtiyacı daha fazla veya daha az ise porsiyonlar arttırılıp azaltılır. Kan basıncı yüksekliği ile birlikte kilo kaybı arzulanıyorsa porsiyonların büyüklüğü ayarlanarak günlük kalori alımı 1500–1800 kalori civarında ayarlanır. DASH diyeti ve tuz kısıtlaması ile birlikte eğer düzenli egzersiz programı da uygulanabilirse kilo kaybı ve kan basıncı kontrolü daha da kolaylaşacaktır.Ayrıca tansiyonun düşürülmesi için fonksiyonel besinlerde diyetlerde kullanılmaktadır. Balık yağı, soğan, sarımsak, zencefil, soyalı ürünler, çay da pozitif sonuçlar gösteren içeriklere sahiptir. Hipertansiyonun tedavisinde DİYET TEDAVİSİ’NİN rolü çok büyüktür. Hastanın klinik durumu ve kan bulguları göz önüne alındığında hekimlerin çoğu zaman öncelikli tercihi diyet tedavisi ve yaşam tarzı değişikliğidir.